روش و چگونگی درمان با اولتراسوند
اغلب دستگاه‌های اولتراسوند را در ارتباط با تجهیزات تشخیصی‌ای که در تست‌های بارداری و تصاویر پزشکی بکار می‌رود می‌شناسیم. ماساژ اولتراسوند هم نوعی فرآیند درمانی می‌باشد که برای تحریک ماهیچه‌ها و مفاصل و بافت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. امواج صوتی تولید شده، می‌توانند تا عمق 12 سانتیمتری (5 اینچی) از سطح پوست برای تحریک سلول‌ها و توسعه و پیشرفت درمان نفوذ کنند.
روش
در این روش درمانی یک ماده واسـطه بـر روی پوسـت قرار می‌گیرد. به دلیل عبور نکردن امواج اولتراسوند از هوا باید بین اپلیکاتور و پوسـت عـاری از هـوا باشـد، زیـرا علاوه بر اینکه وجود هوا شدت امواج انتقال یافته به بدن را کاهش می‌دهد، به دلیل انعکـاس امـواج از هـوا بـه اپلیکاتور، اپلیکاتور گرم شده و عمر مفید کریستال آن کاهش خواهد یافت، به همین دلیل باید بین اپلیکـاتور و پوست از یک ماده واسطه که قابلیت عبور امواج صوتی را داشته باشد استفاده کرد. بنابراین بـرای انتقـال بهتـر امواج صوت، ژل‌های آکواسونیک انتخاب اول هستند و اگر چه میزان عبور امواج اولتراسوند در آن‌ها حدود 70% می‌باشد ولی بهترین مواد شناخته شده و در دسترس، به شمار می‌آیند.
شیوه اثر بخشی اولتراسوند
- گرمادهی
در اثر جذب انرژی اولتراسوند در بافت، ذرات حول موقعیت تقریبی خودشان دچار نوسان می‌شوند. این نوسان یا انرژی صوتی به انرژی گرمایی تبدیل شده که میزان آن متناسب با شدت اولتراسوند است. اگر تمام این گرما بوسیله‌ی عوامل فیزیولوژیکی طبیعی جابجا نشود، گرمای موضعی افزایش می‌یابد و اثرات گرمایی در بافت ظاهر می‌شود، اگر مقدار گرمای جابجا شده برابر گرمای تولید شده باشد هیچ حرارتـی در بافـت ایجـاد نشـده و اثـر ظاهر شده در بافت مربوط به اثرات غیر حرارتی امواج است. اثرات غیر حرارتی با استفاده از شدت‌های کـم و یـا منقطع کردن (پالسی کردن) خروجی امواج اولتراسوند بدست می‌آید. افزایش حرارت بافت بین 40 تا 45 درجه سانتیگراد موجب افزایش گردش خون می‌شود. برای اثـرات درمـانی مفید باید حرارت بافت را حداقل برای 5 دقیقه بین 45 – 40 درجه به طور ثابت نگـه داشـته و از افـت حـرارت جلوگیری کرد. گرم شدن ساختمان‌های فیبری نظیر کپسول مفصلی، لیگامان و تانـدون باعـث افـزایش انعطـاف پذیری آن‌ها به طور موقتی و کاهش خشکی مفصل می‌شود. مزیت استفاده از اولتراسوند برای ایجاد اثـر گرمـایی، گرم کردن تدریجی بافت کلاژن و نفوذ مؤثر این انرژی به ساختمان‌های عمقی است.
- حفره سازی
گازهای موجود در خون در اثر امواج اولتراسوند می‌توانند به صورت حباب‌های بسـیار کوچـک در حـد 1 میکـرون درآیند. این حباب‌های بسیار کوچک اگر انرژی کمی داشته باشند سـودمند بـوده، می‌توانند نفوذپـذیری غشای سلول‌های مجاور خود را تغییر بدهند و یونهایی مثل کلسیم به داخل سلول رفته و آن‌ها را فعال کنند. حباب‌های با فشار زیاد انرژی، گرمای زیادی ایجاد کرده باعث افزایش رادیکال‌های آزاد خون می‌گردند کـه خطرناک خواهد بود. پرهیز از ایجاد امواج ایستا به وسیله حرکـت دادن اپلیکـاتور روی پوسـت و نیـز اسـتفاده از امواج کم شدت یا منقطع، ایجاد این گونه حباب‌ها را کم می‌کند.
- جریان صوتی
این پدیده به معنی حرکت یکطرفه یک مایع در میدان اولتراسوند است. در نظر بگیرید اجزا بافت‌ها مثل سلول‌ها، رشته‌ها و حباب‌های تشکیل شده در یک مایع زمینه هستند. حرکت این مایع می‌تواند روی غشاء سلول‌ها تـأثیر گذاشته، آن‌ها را تحریک کند. در واقع حرکت مایع در پیرامون سلول، فشار ملایمی را به غشاء وارد کرده که می‌تواند باعث افزایش نفوذپذیری آن و ایجاد پیام‌های ثانویه شود. نتیجه درمانی این تغییرات می‌تواند شامل افزایش سـنتز پـروتئین، افـزایش عمـل ترشـحی سلول‌های Mast، حرکت فیبروبلاستها، افزایش پیام رسانی یون کلسیم و افزایش تولید فاکتورهای رشد بوسیله‌ی ماکروفاژهـا باشـد که همگی در پروسه ترمیم دخالت دارند.
- امواج ایستا
وقتی یک موج اولتراسوند بین دو بافت با امپدانس صوتی متفاوت مثل استخوان و عضله، در حـال عبـور اسـت درصدی از آن منعکس می‌شود و به موج‌های اصلی برخورد کرده و یک میدان امواج ایستا ایجاد می‌کند کـه دارای قله‌های (Peaks) با فشار زیاد است (Antinodes) که این قله‌ها بـا فواصـل نـیم مـوج از هـم جـدا هستند و در فواصل این قله‌ها مناطق بدون فشاری وجود دارد. (Nodes) الگـوی فشـار در منـاطق گره‌های فشار امواج، موجب توقف حرکت سلول‌ها در رگ‌های خونی و توقف جریان خون می‌گردد. در این روند آندوتلیوم عروق خونی که تحت تابش امواج ایستا قرار دارد صدمه دیده و منجر به تشکیل ترومبوز می‌شود. در منـاطقی که دامنه امواج ترکیبی بسیار زیاد است، امکان افزایش حرارت موضعی مشخص وجود دارد. باید دانست کـه در صورت حرکت مداوم اپلیکاتور اولتراسوند امکان ایجاد امواج ایستا منتفی است.
- میکرو ماساژ
فشردگی و انبساط بین امواج اولتراسوند ممکن است موجب برقراری نوعی میکـرو ماسـاژ روی بافـت و موجـب کاهش ادم بافتی گردد.
- شدت نیمه عمق
مسافتی در بافت است که شدت انرژی امواج اولتراسوند در آن نصف مقدار شدت اولیه است. از آنجا که تبـدیل انرژی صوتی به گرما به دلیل افزایش حرکت مولکولی است، بنابراین مقدار تبدیل انرژی به ماهیت مولکول‌ها و همینطور به فرکانس و طول موج اولتراسوند بستگی دارد. با توجه به نکات فوق، عمق نیمه شدت در بافت‌های مختلف برای فرکانس‌های مختلف اولتراسوند متفاوت است.
- میکرو ماساژ
فشردگی و انبساط بین امواج اولتراسوند ممکن است موجب برقراری نوعی میکـرو ماسـاژ روی بافـت و موجـب کاهش ادم بافتی گردد.
مزایا
- افزایش دامنه حرکتی:
ماساژهای او لتراسوند می‌توانند دامنه حرکت ماهیچه‌ها و مفاصل بیماران را افزایش دهند. بطورکلی اولتراسوند درمانی زیر مجموعه‌ای از درمان فیزیکی محسوب شده و اغلب قبل از درمان فیزیکی به منظور ریلکس کردن عضلات بیمار از این روش درمانی (اولتراسوند) استفاده می‌شود. ماساژ درمانی از طریق امواج فرا صوت یک حرارت مطبوع و مطلوب در بافت ماهیچه‌ای بیمار ایجاد کرده که تسکین دهنده‌ی درد و کوفتگی می‌باشد. افرادی که دچار سختی و گرفتگی عضلانی و ماهیچه‌ای شده‌اند و یا صدمات بدنی دیده‌اند با استفاده از ماساژهای اولتراسوند دامنه حرکت عضلاتشان افزایش یافته و بهتر و موثرتر به تمرینات درمان فیزیکی جواب می‌دهند.
- افزایش سرعت بهبودی:
علاوه بر تاثیر بسزای ماساژ درمانی فراصوت بر روی جواب دهی بهتر بیمار به درمان فیزیکی این روش درمانی روند بهبود بیمار را نیز سرعت می‌بخشد. چراکه درمان اولتراسوند بر ترشح طبیعی کلاژن در سلول‌های فیبروبلاست تاثیر مثبتی می‌گذارد. سلول‌های فیبروبلاست مسئول تولید کلاژن در بدن هستندکه چهارچوب ساختاری بدن می‌باشد. افزایش تولید کلاژن در بدن می‌تواند روند درمان دردهای عضلانی - مفصلی - تاندون ها و رباط‌ها را سرعت ببخشد.
- از بین بردن جای زخم:
ماساژ اولتراسوند به صورت یک محرک بی خطر منجر به افزایش تولید کلاژن در بدن شده که در التیام جای زخم‌ها بسیار موثر می‌باشد. علاوه بر این ماساژ درمانی فراصوت در التیام ضربه‌های ناگهانی وارده به ورزشکاران بسیار موثر بوده و علاوه بر این اینکه منجر به التیام درد در افراد می‌شود به دلیل افزایش تولید کلاژن زخم‌های سطحی و پوستی را با سرعت بیشتری بهبود می‌بخشد.
نویسنده: فاطمه اسدی- فیزیوتراپیست
