درمان بیماری لنف ادم دست و پا
منظور از لنف ادم تورمی است که معمولاً در یکی از دست‌ها یا پاها رخ می‌دهد البته گاهی اوقات هر دو دست یا هر دو پا ورم می‌کند.
برداشتن یا آسیب دیدن غدد لنفاوی از برنامه درمان سرطان از رایج ترین علل بروز لنف ادم به شمار می‌رود. این بیماری نتیجه مسدود شدن سیستم لنفاوی، بخشی از سیستم ایمنی بدن است. از آنجایی که مایع لنفاوی به دلیل این انسداد نمی‌تواند به خوبی تخلیه شود، انباشته شدن تدریجی آن در نهایت به ورم پا یا دست می‌انجامد.
فهرست مطالب
علائم و نشانه ها
ورم دست و پا، کل یا بخشی از آن، یا ورم کردن بخش دیگری از بدن از اصلی‌ترین علائم لنف ادم به شمار می رود که مشکلاتی چون تنگ شدن لباس‌ها یا ساعت مچی و جواهرات را به دنبال دارد.
تورم در ابتدا به صورت رفت و برگشتی است. میزان و شدت ورم در طول روز شدیدتر است و شب هنگام فروکش می‌کند. این عارضه در صورت بی‌توجهی و نادیده گرفتن ورم معمولاً وخیم‌تر و در نهایت مداوم و ماندگار می‌شود.
در بخشی از بدن که دچار این عارضه شده است به جز ورم علائم دیگری نیز پدیدار می‌شود که بعضی از آنها عبارت‌اند از:
- احساس خارش و سنگینی
- دشواری در حرکت دادن عضو
- عفونت مکرر پوست
- سخت و سفت شدن پوست
- چین خوردن پوست
- ایجاد زائده‌های زگیل شکل روی پوست
- ترشح مایع از پوست
زمان شروع این علائم به دلیل بروز این عارضه بستگی دارد. اگر علت ابتلا به لنف ادم رشد غیرطبیعی سیستم لنفاوی (شبکه‌ای از مجراها و غده‌های پخش شده در سراسر بدن که ذرات و باکتری‌های اضافی را دفع می‌کند) باشد،احتمال مواجه شدن با این علائم در هر سنی وجود دارد، اما بروزعلائم بیشتر در دوره نوزادی، نوجوانی یا سال‌های شروع جوانی آغاز می‌شود.
تورم در این موارد گاهی از یک سمت بدن شروع می‌شود، هر چند سمت دیگر، به ویژه پایین پا، نیز معمولاً به مرور زمان ورم می‌کند.
چنانچه آسیب دیدن سیستم لنفاوی علت ابتلا به لنف ادم باشد، احتمال بروز علائم در هر زمانی وجود دارد. برای مثال اگر آسیب سیستم لنفاوی ناشی از درمان سرطان سینه باشد، لنف ادم معمولاً چند ماه یا حتی چند سال طول می‌کشد.
علل
لنف ادم به دو گونه اولیه و ثانویه تقسیم‌بندی می‌شود که هر یک علل خاص خود را دارد.
در ادامه به دلایل لنف ادم اولیه وثانویه اشاره می‌کنیم.
لنف ادم اولیه
لنف ادم اولیه در تغییرات (اصطلاحاً جهش‌های) ژن‌های مسئول رشد سیستم لنفاوی ریشه دارد. سیستم لنفاوی شبکه‌ای از مجراها و غده‌های پخش شده در سراسر بدن است که در مقابله با عفونت و دفع مایعات اضافی از بدن نقش دارد.
پی‌آمد "معیوب" بودن ژن‌ها این است که بخش‌هایی از سیستم لنفاوی مسئول در تخلیه مایعات یا به خوبی رشد نمی‌کند یا عملکرد مناسبی ندارد.
لنف ادم اولیه معمولاً ارثی است، البته نه به این معنا که تمام فرزندان خانواده‌ای با سابقه ابتلا به این عارضه لاجرم مبتلا خواهند شد.
لنف ادم ثانویه
لنف ادم ثانویه در افرادی بروز می‌یابد که سیستم لنفاوی‌شان پیش از این طبیعی و بدون مشکل بوده است.
این گونه لنف ادم دلایل گوناگون متعددی دارد که در ادامه به شماری از متداول ترین‌شان اشاره می‌کنیم:
درمان جراحی سرطان
سلول‌های سرطانی می‌توانند از طریق سیستم لنفاوی در سراسر بدن منتشر شوند، بنابراین بخشی از برنامه درمان سرطان این است که قسمت‌هایی از سیستم لنفاوی به طور بالقوه دربرگیرنده سلول‌های سرطانی طی یک عمل جراحی از بدن خارج می‌شود.
احتمال ابتلا به لنف ادم از عوارض درمان بیماری‌های زیر محسوب می‌شود:
- سرطان سینه
- سرطان پوست ملانوم
- سرطان‌های زنان مانند سرطان دهانه رحم و سرطان واژن
- سرطان‌های دستگاه تناسلی و ادراری ـ مانند سرطان پروستات یا سرطان آلت تناسلی
پرتو درمانی
در پرتو درمانی از مقادیر کنترل شده تابش با انرژی بالا برای تخریب بافت سرطانی استفاده می‌شود، در این بین ممکن است بافت سالم نیز آسیب ببیند.
چنانچه بهره‌گیری از پرتو درمانی برای تخریب سلول‌های سرطانی موجود در سیستم لنفاوی ضرورت یابد، احتمال دارد که این سیستم برای همیشه آسیب ببیند و دیگر نتواند به خوبی مایعات را تخلیه کند.
عفونت ها
عفونت در برخی موارد به لنف ادم می‌انجامد.
سلولیت (عفونت بافت) عفونت باکتریایی پوستی است که منجر به بروز لنف ادم می‌شود. سلولیت شدید به بافت پیرامون سیستم لنفاوی صدمه می‌زند و باعث زخم شدن آن می‌شود.
التهاب
عارضه‌هایی که التهاب (قرمزی و تورم) بافت را به دنبال دارند، مانند آرتریت روماتوئید با روماتیسم مفصلی و اگزما، نیز آسیبی همیشگی را به سیستم لنفاوی وارد می‌کند.
بیماری های وریدی
ابتلا به لنف ادم در برخی موارد پی‌آمد بیماری های وریدی تأثیرگذار بر جریان گردش خون در سیاهرگ‌ها است. آسیب دیدگی یا غیرطبیعی بودن سیاهرگ ها باعث می‌شود که مایع اضافی از خون به درون فضاهای بافتی نشت کند. این نشت مداوم فشار مضاعفی را بر قسمت‌های مسئول تخلیه مایعات در سیستم لنفاوی وارد می‌کند و در نهایت به تحلیل رفتن و از کار افتادن آن می‌انجامد.
چاقی
بیماران بسیار چاق و دارای اضافه وزن بیش از اندازه بیش از دیگران در معرض ابتلا به لنف ادم قرار دارند.
ضربه و آسیب
لنف ادم در مواردی اندک پی‌آمد آسیب دیدن سیستم لنفاوی در سوانح است.
عدم تحرک
افرادی که به دلیل بیماری یا جراحی مدتی طولانی حرکت نداشته‌اند مستعد ابتلا به لنف ادم هستند.
تشخیص
پزشک سابقه پزشکی و داروهای مصرفی را بررسی می‌کند و معاینه کاملی شامل موارد زیر را انجام می‌دهد:
- مقایسه وزن واقعی و ایده‌آل
- اندازه‌گیری دست و پا
- توانایی بیمار در انجام فعالیت‌های روزمرّه
- سابقه ورم (ادم)، سابقه انجام پرتودرمانی یا جراحی پیشین
- زمان بین جراحی و متوجه شدن ورم کردن عضو
- عارضه‌های دیگری مانند دیابت، فشار خون بالا، بیماری‌های کلیوی، ناراحتی قلبی یا التهاب وریدها (فلبیتیس)
آزمایش‌های دیگری نیز گاهی اوقات در صورت لزوم به منظور ارزیابی و بررسی عارضه و شرایط بیمار انجام می‌شود که اندازه‌گیری حجم دست و پا، آزمایش مقاومت زیستی (بایوامپدانس)، آزمایش‌های تصویربرداری مانند ام.آر.آی.، سی.تی. اسکن و سونوگرافی از آن جمله‌اند.
روش های فیزیوتراپی در درمان لنف ادم
لنف ادم درمان ناپذیر است، درمان بر کاهش تورم و کنترل درد متمرکز می‌شود. درمان بیماری لنف ادم شامل موارد زیر می‌شود:
ورزش: ورزش‌های سبکی که در آنها بیمار دست و یا پای آسیب دیده را حرکت می‌دهد، به تخلیه مایع لنف کمک می‌کند و بیمار را برای انجام وظایف روزانه‌ای مانند حمل خریدهای خانه آماده می‌کند. البته این ورزش‌ها و تمرین‌ها نباید سنگین باشد یا بیمار را خسته کند، بلکه باید بر انقباض ملایم عضله‌های دست یا پا متمرکز شود. متخصص فیزیوتراپی آموزش دیده در زمینه درمان لنف ادم حرکت‌ها و ورزش‌های مناسب را به بیمار آموزش می‌دهد.
بستن دست یا پا : بستن تمام عضو با باند باعث می‌شود تا مایع لنف به سمت تنه بدن بازگردد. باند باید اطراف انگشتان دست یا پا محکم‌تر از قسمت‌های دیگر باشد و ضمناً آن‌قدر شل باشد که مانع بالا رفتن دست یا پا نشود. متخصص درمان لنف ادم روش صحیح بستن عضو آسیب دیده را آموزش می‌دهد.
ماساژ : یک روش خاص ماساژ، موسوم به تخلیه دستی لنف، جریان یافتن مایع لنف در خارج دست یا پا را تحریک می‌کند. البته این ماساژ حتماً باید توسط متخصص آموزش دیده در این زمینه انجام شود.
اما باید به خاطر داشت که ماساژ برای تمام بیماران سودمند نیست. در صورت ابتلا به عفونت پوستی، سرطان فعال، لخته شدن خون یا نارسایی احتقانی قلب باید از انجام ماساژ خودداری کرد. به علاوه ماساژ دادن ناحیه‌هایی از بدن که تحت درمان پرتودرمانی قرارگرفته‌اند مجاز نیست.
فشردگی پنوماتیک :ساق مخصوصی که روی دست یا پای آسیب دیده کشیده می‌شود به پمپی متصل می‌شود که به طور متناوب ساق را به گونه‌ای پر از باد می‌کند که به عضو مورد نظر فشار بیاید و مایع لنف از انگشتان دست یا پا دور شود.
پوشش‌های مخصوص فشردگی : جوراب‌ها یا ساق‌های بلند طراحی شده برای فشردن دست یا پا جریان یافتن مایع لنف را در خارج از عضو آسیب دیده تحریک می‌کند. بیمار باید زمان ورزش کردن از این پوشش‌های فشار دهنده استفاده کند.
متخصص به بیمار کمک می‌کند تا اندازه مناسب این پوشش‌ها را به دست بیاورد و آنها را از محل مناسب تهیه کند. ممکن است در مواردی پوشش اندازه بیمار موجود نباشد و ساخت آن به مراکز شناخته شده سفارش داده شود.
درمان ضداحتقان کامل (CDT) : در این رویکرد روش‌های درمانی با تغییر در سبک زندگی تلفیق می‌شود. درمان ضد احتقان کامل معمولاً برای بیماران مبتلا به فشار خون بالا، دیابت، فلج، ازکارافتادگی و ناراحتی قلبی، لخته شدن خون یا عفونت‌های حاد توصیه نمی‌شود.
پزشک در صورت شدید بودن لنف ادم برای برداشتن بافت اضافی موجود در دست یا پا و در نتیجه کاهش تورم به جراحی روی می‌آورد.
نویسنده: فاطمه اسدی- فیزیوتراپیست
